Design of small bulb turbines with unequal specific work distribution of the runner's elementary stages

Uzimajući u obzir dosadašnja saznanja iz oblasti projetovanja turbomašina, u ovom radu je prikazan metod projektovanja malih cevnih turbina sa različitim jediničnim radovima elementarnih stupnjeva turbinskog kola u okolini glavčine. Data je funkcija raspodele jediničnih radova elementarnih stupnjeva turbinskog kola, pri kojoj osnosimetrične strujne površine u turbinskom kolu zanemarljivo malo odstupaju od cilindričnih strujnih površina. U datoj funkciji raspodele, jedinični rad elementarnog stupnja turbinskog kola može se, uz glavčinu, smanjiti i na 60% proračunskog jediničnog rada turbinskog kola, a da strujne površine u obtnom kolu budu priližno cilindrične.Regarding the present state of knowledge in the field of the turbo machinery design, the method for designing small bulb turbines with unequal specific work distribution of the turbine runner's elementary stages near the hub is presented in the paper. The distribution function of specific work of all the elementary stages is obtained, according to which the averaged axisymmetric flow surfaces of the turbine runner have a negligibly small deviation from the cylindrical flow surfaces. The specific work of the near-the-hub elementary stages, in the given distribution function, can be reduced up to 60% of the required (design) specific work, still achieving nearly cylindrical flow surfaces

Ad palatinas acipensem mittite mensas: Fish remains from Viminacium

Položaj Viminacijuma, rimskog grada i legijskog logora smeštenog u blizini ušća Mlave u Dunav (sl. 1), ukazuje da su njegovi stanovnici imali direktan pristup rečnim izvorima hrane, te je riba najverovatnije činila deo njihove ishrane. Međutim, relativno se malo zna o ribolovu u rimskom periodu u ovom delu Podunavlja, a ribolovačke aktivnosti često ostaju arheološki manje vidljive ili nedovoljno proučene. Ova okolnost se može objasniti slabijim mogućnostima očuvanja ribljih kostiju, njihovom poroznošću i generalno malim dimenzijama, što dovodi do toga da se po pravilu previde (posebno u slučaju sitnijih vrsta) prilikom ručnog sakupljanja materijala. Tako su u velikoj faunističkoj zbirci sa Viminacijuma riblje kosti zastupljene sa svega nekoliko desetina primeraka, za razliku od kostiju sisara čiji broj iznosi više od 20.000. Međutim, iako malobrojni, riblji ostaci sa Viminacijuma predstavljaju važan izvor podataka o ishrani i snabdevanju ribom, ribolovačkim praksama, odabiru vrsta i veličini ulova, kao i o potencijalnim razlikama u prehrambenim navikama i pristupu kvalitetnijoj ribi u gradu i u njegovoj okolini. U ovom radu su prikazani rezultati arheozoološke analize ribljih ostataka koji su do sada konstatovani na tri različite lokacije na Viminacijumu: na području amfiteatra, koji se nalazi u užem gradskom jezgru, u otpadnom prostoru, koji se nalazio u okviru istočne nekropole, udaljene oko 450 m od legijskog utvrđenja (lokalitet Pirivoj), i u naselju, koje je predstavljalo ekonomsko-industrijski centar, udaljen oko 2,5 km od legijskog utvrđenja (lokalitet Nad Klepečkom) (sl. 2). Osim arheozooloških podataka, u radu su prikazani i nalazi ribolovačke opreme sa Viminacijuma, koji pružaju širu sliku o ribarskim tehnikama, kao i relevantni istorijski izvori u cilju boljeg sagledavanja mogućih značenja koja su pridavana različitim vrstama riba. Riblji faunistički uzorak sa Viminacijuma čine 74 primerka kostiju, a od toga 48 potiče sa prostora amfiteatra, 22 sa lokaliteta Nad Klepečkom i 4 sa Pirivoja (tabela 1; sl. 3). U uzorku su zastupljene slatkovodne ribe, koje su po svoj prilici lovljene u Mlavi i Dunavu: vrste iz porodice šaranki (šaran Cyprinus carpio i bucov Aspius aspius, sl. 4), štuka (Esox lucius, sl. 5), smuđ (Sander lucioperca, sl. 6) i som (Silurus glanis, sl. 7). Od toga se jedino kosti šaranki i soma javljaju i izvan gradskog jezgra, što bi moglo ukazivati na to da su se tim ribama hranili stanovnici grada i okoline, ali i da su se one mogle koristiti u okviru pogrebnih rituala na prostoru istočne nekropole Viminacijuma. U slučaju uzorka sa amfiteatra, kosti šarana, štuke, smuđa i soma bile su očuvane u dovoljnoj meri, te je bilo moguće izmeriti ih i rekonstruisati veličinu primeraka (tabela 2). Većinom su u pitanju bile krupne jedinke, što se moglo i očekivati budući da ostaci sitnijih riba verovatno nisu sakupljeni. Pored toga, može se pretpostaviti da je najbolji ulov iz obližnjih reka verovatno stizao na trpezu stanovnika grada i legijskog logora. Pored slatkovodnih vrsta, u uzorku sa amfiteatra identifikovani su i ostaci krupnih riba iz porodice jesetrovki, koje su sve do izgradnje đerdapskih brana migrirale u Dunav iz Crnog mora. U pitanju su ostaci ruske jesetre (Acipenser gueldenstaedtii), pastruge (Acipenser stellatus), kečige (Acipenser ruthenus) (jedine slatkovodne jesetrovke) (sl. 8) i posebno brojni ostaci morune (Huso huso, sl. 9), najvećeg predstavnika ove porodice. Prilično veliki broj kostiju jesetrovki u uzorku, njihove impresivne dimenzije (tabela 2), kao i kontekst nalaza (isključivo prostor amfiteatra) ukazuju na to da su te ribe bile posebno cenjene i verovatno namenjene određenim slojevima gradskog stanovništva. Najimpresivniji ulov predstavljale su svakako morune, budući da je većina izmerenih kostiju poticala od primeraka koji su bili dugi između 3 m i 3,5 m, ali su lovljeni i krupniji primerci, dugi i preko 5 m (sl. 10). Poseban kuriozitet je to što su te ogromne ribe dopremane u komadu, budući da veći broj tragova kasapljenja na kostima (sl. 9) ukazuje da su pripremane za konzumaciju u samom gradu. Ovaj podatak postaje još značajniji ako se uzme u obzir i to da su se od praistorije do izgradnje brana najbolja mesta za ribolov na jesetrovke nalazila na području Đerdapa (sl. 11), nizvodno oko 100 km od Viminacijuma. Iako Elijanovo delo De Natura Animalium ne predstavlja izvor iz prve ruke, u njemu opisani ribolov na dunavske jesetrovke, u okviru pejzaža koji podseća na Đerdap, navodi na pretpostavku da je ovo ribarsko područje bilo u upotrebi i tokom rimskog perioda. Moglo bi se stoga pretpostaviti da su i jesetrovke koje su se konzumirale u Viminacijumu stizale iz ove oblasti, moguće sušene, usoljene ili čak i žive. Određeni pisani izvori dodatno ukazuju na status koje su jesetrovke uživale u rimskom periodu - i kao poslastice na gozbama, ali i kao statusni simboli. Marcijal u Epigramima (Epigrammata) navodi da su ove ribe dostojne carske trpeze, a Makrobije ih u svom delu Saturnalia (navodeći reči različitih antičkih autora) opisuje kao retke poslastice, previše vredne da bi se delile s drugima, pa čak i kao božanstva čije su iznošenje na trpezu pratile sluge i zvuci frule. Iako se Marcijal i Makrobije ne osvrću konkretno na jesetrovke iz Dunava, može se pretpostaviti da su ove krupne ribe i doživljavane na sličan način i u Viminacijumu, kao i u drugim podunavskim gradovima. Pored ribljih ostataka, određen uvid u ribolovne tehnike pružaju i sporadični nalazi ribolovačke opreme sa Viminacijuma - tegovi za mreže i udice (sl. 12). Osim na Viminacijumu, takvi predmeti poznati su i sa drugih lokaliteta na dunavskom limesu. Pored lokalno dostupne i migratorne ribe, koja je verovatno dopremana sa Đerdapa, određeni stanovnici Viminacijuma su se po svoj prilici snabdevali i morskom hranom nabavljenom iz udaljenih oblasti. Direktna svedočanstva o trgovini iz mediteranskih oblasti predstavljaju ljušture mekušaca, a ona indirektna jesu određeni tipovi amfora koje su verovatno sadržale proizvode od prerađene morske ribe i riblje soseve. Iako malobrojni, ostaci riba sa Viminacijuma, kao i nalazi ribolovačke opreme i amfora korišćenih verovatno za transport ribljih proizvoda pružaju važne podatke o ishrani i snabdevanju ribom na prostoru glavnog grada provincije i njegove okoline. Lokalno dostupne slatkovodne vrste, poput šarana i soma, konzumirale su se po svoj prilici i u gradu i u njegovoj okolini, a moguće je i da su korišćene u okviru pogrebnih rituala. Međutim, kvalitetnija riba (poput jesetrovki) verovatno je konzumirana u određenim prilikama i/ili krugovima, predstavljajući važan deo društvenog života u gradu i način za isticanje statusa. Ne treba isključiti ni mogućnost da su se sitnije, lokalno dostupne ribe, čiji se ostaci generalno previde prilikom ručnog sakupljanja, konzumirale mnogo češće i među svim slojevima društva.The paper presents the results of archaezoological analysis of fish remains from three locations at Viminacium (the Amphitheatre, Nad Klepečkom and Pirivoj), discussed jointly with finds of fishing equipment and relevant written sources on the subject. Albeit small and biased due to the hand-collection of animal bones, the fish faunal assemblage from Vimincium provides valuable data on the choice of exploited species, fishing and fish transportation practices, and patterns of consumption and deposition in the city and its surroundings. In addition to remains of locally available freshwater fish, occurring at all three sites, the Amphitheatre sample contained the remains of large anadromous sturgeons, possibly obtained from the downstream, Iron Gates area. Their size, contextual provenance, as well as their exceptional status according to written sources, indicates that there had been notable differences in access to high-quality fish among the different social classes at Viminacium

A camel skeleton from the Viminacium amphitheatre

Ostaci kamila predstavljaju retke nalaze na rimskim lokalitetima širom Evrope. U Srbiji su kosti kamila pronađene u Sirmijumu (Lauwerier 1978), Viminacijumu, Gomolavi, Vranju kod Hrtkovaca (Vukovic, Blažić u štampi), kao i na lokalitetima Davidovac-Gradište i Pirot-Sarlah bazilika. Prilikom istraživanja viminacijumskog amfiteatra pronađen je skelet kamile (Slike 2 i 3). Ovaj izuzetan nalaz otkriven je u zapadnom delu arene, u blizini ulaza u amfiteatar (Slike 4 i 5). Nalaz skeleta kamile jedinstven je na čitavoj teritoriji evropskog dela Rimskog carstva, u okviru koga su do sada pronalažene samo pojedinačne kosti ovih životinja. Skelet kamile pripada sloju, koji se datuje u sredinu, odnosno drugu polovinu IV veka. U tom periodu prostor amfiteatra više nije korišćen za održavanje spektakla, a nalaz kamile pronađen je u sloju, koji je prekrio sam objekat. Lobanja i donje vilice, deo kičmenog stuba (vratni i leđni pršljenovi), rebra, kao i delovi grudne kosti pronađeni su u anatomskom položaju, dok su delovi nogu bili fragmentovani i dislocirani (Slika 5). Obrasci lomova dugih kostiju ukazuju da su kosti polomljene ubrzo nakon smrti životinje. Na humerusu i radijusu uočeni su tragovi udaraca tupim predmetom. Ovakvo lomljenje dijafiza karakteristično je za eksploataciju koštane srži. Tragovi kasapljenja uočeni su samo na distalnom delu dijafize metatarzusa i oni ukazuju na dranje kože. Obe lopatice i karlice, lumbalni i repni deo kičmenog stuba, kao i delovi nogu nisu pronađeni, pa se može pretpostaviti da su odneti sa ovog prostora. Tragovi blagog površinskog raspadanja prisutni su na malom broju kostiju, dok je samo jedna kost oglodana, i zato se može zaključiti da je kamila zatrpana ubrzo nakon deponovanja. Na osnovu mešovitih morfometrijskih karakteristika pojedinačnih kostiju skeleta kamile, pretpostavljeno je da je skelet pripadao hibridnoj jedinki, koja je nastala ukrštanjem dve vrste kamila. Poznato je da su hibridi kamila krupniji, snažniji i izdržljiviji od jednogrbih i dvogrbih kamila (Tapper 2011; Potts 2004). Ove životinje se lako prilagođavaju hladnijim klimama i sigurno je da su lakše mogle da podnesu klimatske uslove u Evropi. Trenutno se veoma malo zna o hibridizaciji kamila u antici, a do sada su hibridi identifikovani na nalazištu Mleiha (Ujedinjeni arapski emirati, 1-2. v. n.e), rimskim slojevima u Troji (Uerpmann 1999) i u Viminacijumu (Vukovic, Blažić u štampi). Kamile su u rimskom periodu korišćene pre svega kao tovarne životinje, u okviru civilnih i trgovačkih karavana. Značajna je bila i njihova uloga u vojsci, gde su služile za prenos vojne opreme, namirnica i građevinskog materijala (Davies 1967), kao i za jahanje (Dobrewa 1991; Toynbee 1996, 137-140). Meso i sekundarni proizvodi kamila (mleko, vuna, itd.) takođe su eksploatisani u rimskom periodu. Prisustvo dvogrbih kamila često se dovodi u vezu sa karavanima, koji su dolazili iz Centralne Azije (Bartosiewicz, Dirjec 2001), dok su jednogrbe kamile, osim u civilnoj, bile i u vojnoj upotrebi. Hibridi kamila su najverovatnije zbog svoje snage korišćeni kao tovarne životinje, kako u okviru različitih trgovačkih i civilnih karavana, tako i u vojsci. Poznato je da su mezijske legije bile angažovane u istočnim provincijma carstva, pa postoji mogućnost da je određen broj kamila u Meziju stigao upravo sa ovim vojnicima. Iako je na osnovu istorijskih izvora poznato da su kamile korišćene i u spektaklima (Dio 1914, LX, 7, 3; Suetonius 1914, Nero II, I; Toynbee 1996, 139), kamilu iz amfiteatra u Viminacijumu ne možemo povezati sa dešavanjima u ovom objektu.Camel remains have occasionally been found in Roman provincial sites throughout the Empire. In Serbia, several camel bones were found on Roman period sites. In the course of the excavations of the Viminacium amphitheatre, a partial camel skeleton was found in the western part of the arena. This find dates back to the middle, or the second half, of the 4th century AD, the period after the amphitheatre lost its function. As no other camel skeleton has been found throughout the European part of the Empire until now, this one represents a unique find in this territory. According to mixed morphometric features of the skeleton, it is suggested that the skeleton belonged to a hybrid individual. Based on taphonomic analysis of the skeleton, assumptions have been made as to how the corpse of this animal was treated after death. In this paper the role and significance of camels in Roman provinces in the territory of Serbia is also discussed

Images of the amphitheatre: Use of photogrammetry in excavations of the Viminacium amphitheatre

Fotogrametrijski metod predstavlja novinu u izradi arheološke dokumentacije. Iako je nastao sredinom XIX veka, do njegove značajnije upotrebe u arheologiji dolazi tek sa razvojem digitalne fotogrametrije tokom poslednjih decenija. U istraživanjima Viminacijuma, fotogrametrija je eksperimentalno primenjena 2012. godine prilikom iskopavanja amfiteatra. Uočene prednosti učinile su da navedeni metod postane standard u izradi dokumentacije na ovom lokalitetu. U radu je prikazano naše iskustvo sa upotrebom fotogrametrije u istraživanjima amfiteatra, odnosno, prednosti i mane ovog metoda, kao i moguća upotreba u prezentaciji kulturnog nasleđa. Čitav proces dokumentovanja arheoloških celina činili su prikupljanje podataka i njihova dalja obrada. Fotogrametrija se pokazala kao veoma pogodna za izradu tradicionalne 2D dokumentacije. Ovaj metod je znatno brži i objektivniji od tradicionalnih metoda, a omogućio je izradu detaljne i precizne dokumentacije čak i kod izrazito komplikovanih arheoloških celina, nezavisno od njihove veličine i veštine crtača. Rezultati snimanja predstavljeni su u okviru 3D modela. Oni nude niz prednosti u arhiviranju podataka i pri njihovoj analizi, a budući da su zasnovani na fotografijama, modeli sa teksturom su odlična opcija za vizualnu predstavu otkrivenih celina. Predstavljanje modela u obliku slika ili u video formatu, može se koristiti u prezentovanju istraženih celina i rezultata arheoloških iskopavanja, u naučne ili komercijalne svrhe. Na ovaj način fotogrametrija se čini veoma korisnom, jer omogućava vizuelizaciju kulturnog nasleđa, čineći ga vizuelno dopadljivim, ali i lakšim za razumevanje.Photogrammetry is the science and technology of obtaining information about physical objects and the environment using 2D photographs. Recent technological advancements allowed the method to become accessible and quite valuable in the studies of cultural heritage. The method was introduced into the field procedures of archaeological research of Viminacium in 2012. The goal of this paper is to demonstrate the usage of photogrammetry during investigations of the amphitheatre and to exemplify its applicability and benefits for future archaeological excavations. Based on our experience, the method proved to be easy to use and incorporate into existing procedures, especially as it was significantly faster and economical compared to the traditional documenting techniques. Obtained 3D models can fulfill various needs, from the creation of regular archaeological documentation to the visualization and presentation of the results of research

Building a Roman amphitheatre: case study: the Viminacium amphitehatre

Cilj doktorske disertacije predstavlja razumevanje procesa izgradnje amfiteatara na konkretnom primeru Viminacijuma. Poznato je da ovi objekti čine jedan od simbola rimske civilizacije. Najraniji amfiteatri grade se na Apeninskom poluostrvu, a vremenom se, sa širenjem države, podižu u različitim oblastima, u оkviru urbаnih cеntаrа i u blizini vојnih utvrđеnjа. Njihova izgradnja predstavljala je izraz romanizacije kada ih je gradila država u nоvооsvојеnim оblаstimа, dok su ih istaknuti pојеdinci podizali u želji da uvećaju ličnu dоbit. Izgradnja amfiteatra podrazumevala je niz procesa, koji nam pružaju mnoštvo podataka o određenom naselju i regionu, ali i o lokalnoj zajednici, odnosno, o čitavom rimskom društvu. Viminacijumski amfiteatar predstavlja jedini primer do sada otkriven na teritoriji Srbije, a zaslužuje posebnu pažnju pošto je izgrađen u neposrednoj blizini legijskog logora, da bi vremenom bio uklopljen u prostor grada, koji se razvija pored utvrđenja. Prilikom arheoloških istraživanja izdvojeni su drveni i zidani amfiteatar, pri čemu je zidani objekat vremenom pretrpeo određene prepravke. U disertaciji se odvojeno posmatraju procesi izgradnje ova dva objekta, k oji s u n a osnovu arhitektonskih karakteristika i analalogija opredeljeni u određeni tip amfiteatra. Proučavanja podrazumevaju definisanje pokrovitelja izgradnje i razumevanje organizacije radova. Posebna pažnja usmerena je na odabir lokacije, projektovanje objekata, građevinski materijal, tehnike građenja, kao i na ekonomiju i troškove izgradnje amfiteatra. Sadržaj ove disertacije doprinosi upotpunjavanju slike o tome u kolikoj meri su izgled konstrukcije i način građenja amfiteatra zavisili od potreba zajednice, donatora, finansijskih sredstava, izgleda odabrane lokacije, tendencija u arhitekturi, ali i od okolnih prirodnih resursa, odnosno, od raspoloživog građevinskog materijala, i radne snag

DESIGN OF SMALL BULB TURBINES WITH UNEQUAL SPECIFIC WORK DISTRIBUTION OF THE RUNNER’S ELEMENTARY STAGES

Regarding the present state of knowledge in the field of the turbomachinery design, the method for designing small bulb turbines with unequal specific work distribution of the turbine runner’s elementary stages near the hub is presented in the paper. The distribution function of specific work of all the elementary stages is obtained, according to which the averaged axisymmetric flow surfaces of the turbine runner have a negligibly small deviation from the cylindrical flow surfaces. The specific work of the near-the-hub elementary stages, in the given distribution function, can be reduced up to 60% of the required (design) specific work, still achieving nearly cylindrical flow surfaces

The Amphitheatre of Viminacium

Amphitheatres are typically Roman buildings of large dimensions, with ellipsoid or oval basis, consisting of a fighting pit (arena), in the middle part, and seating tiers (cavea), rising around the arena. Th ese objects are one of the symbols of the Antique civilisation, and gladiator fights (munus gladiatorum), wild animals’ fights and hunts (venatio), naval battles (naumachia), executions of prisoners (damnatio ad bestias) and other shows were performed in them. Th e earliest amphi theatres were built in Southern Italy, and with the spreading of the Roman state they were erected in various areas, most prominently in urban centres and in the vicinity of military fortresses. In cases when they were built by the state in newly conquered areas, they represented a manifestation of the Romanisation; however, they were also built by prominent individuals, in order to increase their personal gain. According to their architectural properties, they can be divided into wooden and masonry amphitheatres, those located on flat terrain or leaning onto natural slopes and artificial mounds, and there are also certain objects of specific shape which have all the characteristics of an amphitheatre.Амфитеатри су типично римске грађевине великих димензија, елипсасте или овалне основе, које се састоје од борилишта (arena), у средишњем делу, и трибина (cavea), које су уздижу око арене. Ови објекти су један од симбола античке цивилизације, а у њима су одржаване гладијаторске борбе (munus gladiatorum), борбе дивљих животиња и лов на животиње (venatio), поморске битке (naumachia), егзекуције осуђеника (damnatio ad bestias) и друге представе. Најранији амфитеатри изграђени су у јужној Италији, а са ширењем римске државе подизани су у разним областима, пре свега у урбаним центрима и у близини војних утврђења. Они су представљали израз романизације, када их је подизала држава у новоосвојеним областима, али су их градили и истакнути појединци како би увећали личну добит. Према архитектонским карактерстикама, разликују се дрвени и зидани амфитеатри, који се налазе на равном терену или се ослањају на природне косине и вештачке насипе, а постоје и објекти специфичног изгледа, са свим одликама амфитеатра

EPIDEMIOLOGY AND PROGNOSTIC FACTORS IN PATIENTS WITH SUBDURAL HEMATOMA

SDH was first described in 1658 and in 1914 trauma was recognized as one of the causes. Acute SDH is more common in younger population while chronic is common in the elderly with the peak of incidence of 7.35/100000 per year in the age group 70-79 years. Trauma is one of the main causes of SDH although in 30-50% of patients direct trauma to the head can be omitted. Other predisposing factors include: anticoagulant therapy, epilepsy, and hypertension. The aim of the study was to determine risk factors and prognostic factors for the occurrence of SDH, also to show what age group  is most at risk for developing chronic and acute SDH. Identify the diagnostic steps in proving SDH and the best method of treatment. The study includes 267 patients treated in the period from 1.1.2019 to 31.12.2019 at the Clinic for Neurosurgery CCS. SDH was diagnosed by neurological examination and brain CT in all patients and all were treated conservatively or surgically. The analytical statistics were used parametric and non-parametric tests of difference. The study included 185 men and 82 women of middle age 68 ± 17.19 years. Most patients were between 6-8 decades. Multiple changes in  CT were observed in 63.3% of patients. Chronic SDH had 50.5% of patients and 45.6% had acute SDH. The most common symptoms were headache, psycho-organic syndrome, and hemiparesis. Patients with a GCS score of more than 8 had a better prognosis and outcome. Surgical treatment was the main course of treatment in our study. CT with / without contrast is the gold standard in detecting SDH. Men are at higher risk for the occurrence of SDH. Symptoms can occur later in the clinical presentation so we need to take caution when performing neurological examination. Factors that can lead us to suspect possible SDH are: age, gender, type of injury, clinical presentation, and time of occurrence